Auteur: Marloes Weijl. 

Voor een persoon met pijn door chronische migraine en een overgevoelig zenuwstelsel was het lezen van het boek ‘Verklein je pijn’ een heuse eye-opener, maar ook een feest der herkenning.

Bij een feest der herkenning voel je je gesteund en gesterkt: “ik ben niet alleen”, maar dit helpt je natuurlijk niet van je pijn af. “Pijn is er nu éénmaal en dat moet je accepteren en ermee dealen”, was tot voor kort mijn gedachte. Daar ging jarenlang vrijwel al mijn aandacht naartoe, zonder dat er nog veel energie overbleef voor andere zaken. Mijn kijk op deze gedachte is tijdens het lezen van het boek veranderd en dat geeft mij een gevoel van controle: “ik kán zelf iets doen!”

In het boek wordt aan de hand van het persoonlijke verhaal van Eugenie de Ruiter en meerdere voorbeelden van lotgenoten beschreven hoe mensen op termijn beter met hun pijn konden omgaan, deze konden verminderen of laten verdwijnen. Eugenie houdt na een auto-ongeluk pijn in de rechterkant van haar lichaam. Met de verwachting dat haar lichaam zal herstellen krijgt ze fysiotherapie. Echter het tegenovergestelde gebeurde: de pijn werd erger.

Na een complexe zoektocht gedurende ruim vijftien jaar, start Eugenie een traject voor multidisciplinaire behandeling van chronische pijn in een revalidatiecentrum. Deze behandeling leidt tot beduidende afname van pijnklachten binnen enkele maanden. Eugenie ziet het als haar plicht om middels het schrijven van het boek ‘Verklein je pijn’ de inzichten die zij kreeg in het revalidatiecentrum door te geven aan anderen.

Wat is pijn?
Allereerst wordt er een uitleg gegeven over wat pijn nu eigenlijk is en waardoor het veroorzaakt wordt. Pijn is opzettelijk vervelend om je te motiveren je gedrag of houding aan te passen. Zonder pijnsysteem zouden we niet kunnen overleven.
Pijn wordt niet altijd veroorzaakt door schade en bij schade ontstaat er niet altijd pijn. Denk aan fantoompijn; het kunnen voelen van pijn in een geamputeerd ledemaat. Of andersom… een hardloper die met kapotte voeten de finish haalt zonder pijn te ervaren.
Pijn is een label van de hersenen en er bestaat geen één-op-één relatie tussen schade en pijn. Dit lijkt een verwarrende boodschap, maar tegelijkertijd is het een verademing is om te lezen dat de pijn die je voelt er echt wel is!

Over de oorzaak blijken we nog wel eens verkeerde gedachten te ontwikkelen.
Onbewuste signalen en gedachten oefenen invloed uit op je pijn. Hoe je dit kunt bijsturen en veranderen is kan je leren in dit boek. Je gaat in feite een soort dialoog aan met je pijn, wat door je brein opgepikt wordt. Deze vindt vervolgens meer rust. Heel leuk is de oefening waarbij je tegen je pijn zegt “ik vind het fijn dat je me waarschuwt, maar dit hoeft niet in deze mate.” Bijna lachwekkend, maar het werkt!

Beschermingsmechanismen
We kennen allemaal pijn door beschadiging, een snee in je vinger, een gebroken been, een hete pan waaraan je je brandt. Het is logisch voor ons om te begrijpen dat dit pijn veroorzaakt en dat je lichaam tijd nodig heeft om te herstellen.
In bepaalde situaties blijven mensen soms met pijnklachten zitten, terwijl er geen (rest)schade te traceren is op bijvoorbeeld röntgenfoto’s of scans. Wanneer de pijn langer dan zes maanden aanhoudt spreekt men van ‘chronische pijn’. Volgens Eugenie noemen we dit beter ‘aanhoudende pijn’. Je hersenen zouden de term ‘chronisch’ kunnen labelen als iets dat nooit veranderen zal.

In het boek wordt uitvoerig de werking van drie systemen (pijn-, stress- en immuunsysteem) uitgelegd en hoe deze samenwerken om ons te beschermen. De verschillende interacties in ons zenuwstelsel bij pijnoverdracht wordt in tekst en in beeld uitgelegd.
Kortweg komt het erop neer dat je pijnsysteem (dat in je zenuwstelsel zit), je stress-systeem (dat actief wordt bij gevaar of gedachten aan gevaar) en je immuunsysteem (actief bij ziekte door bijvoorbeeld bacteriën of virussen) samenwerken in geval van overbelasting van één van de drie systemen. Wanneer ze te lang aan staan, komt dit beschermingsmechanisme in een soort van overdrive.

Overgevoelig zenuwstelsel
En dan? Het zenuwstelsel verandert en gaat vanuit bescherming meer pijn creëren, het waarschuwt je. Gevolg: nog meer pijn!
Neurotransmitters spelen een belangrijke rol bij pijn. Er wordt uit de doeken gedaan hoe serotonine, dopamine, endorfine en oxytocine pijn dempen en hoe de stresshormonen adrenaline en cortisol je helpen bij stress, maar op de lange termijn pijn juist kunnen verergeren.
Het boek geeft handvatten om je ‘brein gerust te stellen’ als het de alarmbellen laat rinkelen. Hoe kom je uit de alarmstand en ‘hoe schakel je helpende neurotransmitters in’?

Noodprotocol van het lichaam
In deel twee van het boek wordt dieper ingegaan op aanhoudende pijn en waarom je ervaart wat je ervaart als je klachten toenemen. Waarom kun je je ziek voelen terwijl er geen sprake van ziekte is? Welke neurale verbindingen (neuropaden) maakt je brein om je beter te beschermen tegen dreiging? En hoe oefen je hier invloed op uit?
In deze fase van het lezen ontstond bij mij steeds meer ‘het feest der herkenning’. De belofte dat het boek mij handvatten voor verbetering zou geven, stimuleerde mij om door te lezen. Ondanks dat er een duidelijke stem in mijn achterhoofd bleef zeggen: “ja maar, … eerst zien dan geloven, waarschijnlijk kan het mijn pijn niet oplossen.”

Een hyperactief zenuwstelsel
Deel drie zoomt verder in op pijn door schade en pijn door een overactief zenuwstelsel. Ook dit was echt een echte eye-opener voor mij. Er is uitleg over onder- en overbescherming van je systemen en hoe deze beiden je herstel in de weg kunnen staan.
Je leert hier dat (in veel gevallen) pijn meer zegt over de dreiging die door je brein wordt ervaren dan over daadwerkelijke schade. Het loskoppelen van schade en pijn kan al leiden tot pijnvermindering. Dat biedt perspectief!

Onveiligheid
In deel vier komen diverse vormen van onveiligheid aan bod: lichamelijk onveiligheid (ik denk een vanzelfsprekendheid voor mensen met aanhoudende pijn), onveiligheid in je omgeving en die in jezelf.
Je leert  (negatieve) gedachten onder de loep te nemen, minder dreiging te ervaren, gedragsaanpassingen te doen (bijvoorbeeld meer rust inbouwen), inzicht krijgen in je eigen gevoelens van onveiligheid en in niet helpende karaktereigenschappen.
Een belangrijk onderdeel vond ik zelf hoe je door gedachten om te buigen invloed kunt uitoefenen op negatieve emoties. Zogeheten cognitieve gedragstherapie helpt je om je ideeën en gevoelens van “een falend lichaam” milder te maken.

Hoe nu verder
Het laatste hoofdstuk in het boek biedt een samenvatting van alle inzichten die eerder opgedaan zijn. De oplossing uiteindelijk is inzichtelijk te krijgen aan welke knoppen je kunt draaien om je systemen van onder- en overbescherming te beïnvloeden.
Dat is voor iedereen een individueel proces, net zoals dat pijn voor iedereen een individuele beleving is. De gemene deler zit in het zicht krijgen op de onderhoudende factoren van je pijn. Hoe hanteer je gevoelens van onveiligheid beter? Hoe communiceer je op een andere manier met je lichaam en met je pijn?
En, een heel belangrijke boodschap in dit boek: pijnmedicatie biedt geen oplossing!

Conclusie
Het boek “Verklein je pijn” biedt hoop en perspectief voor mensen met pijnklachten van allerlei aard. Denk bijvoorbeeld aan: fibromyalgie, migraine, spanningshoofdpijn, aspecifieke rugpijn, whiplash, en pijn in buik, bekken of ledematen. Het boek leest gemakkelijk en ieder hoofdstuk wordt afgesloten met wat kernpunten en een opdracht waarmee je in het dagelijks leven aan de slag kunt. Leuk zijn ook de tekeningen die de tekst ondersteunen.
Voor mij persoonlijk heeft het lezen van het boek een compleet nieuwe blik opgeleverd. Ik realiseer me hoe ik lange tijd negatief naar mijn mogelijkheden voor herstel heb gekeken. Het is een uitdaging om met een nieuwe bril mijn klachten te observeren. En net als bij ieder ander is dit ook voor mij een proces van vallen en opstaan. Geen quick-fix dus, maar dat pretendeert het boek ook zeker niet te zijn.

Marloes Weijl is als visueel creator eigenaar van studio Macloes en heeft zelf ervaring met aanhoudende pijnklachten.

Verklein je pijn – Eugenie de Ruiter. Uitgeverij Lucht, 2022.