Auteur: Birgit Bax-aan de Stegge.

Recent is in de Lancet Neurology een goed overzicht verschenen over de diverse uitingsvormen van functionele bewegingsstoornissen van het gelaat, zoals convergentie spasmen, monoculair dubbelzien, atypische verlammingen of spasmen van het aangezicht en afonie. Hoewel deze functionele bewegingsstoornissen regelmatig voorkomen bij andere functionele neurologische stoornissen in het lichaam, lijken ze minder goed te worden herkend.

Echter, als deze diagnose gemist wordt, of niet als zodanig benoemd, kan dit tot serieuze schade leiden bij de patiënt. Te denken valt aan overbodige diagnostiek, zinloze doorverwijzingen naar andere specialisten of iatrogene schade. Een voorbeeld van zulke schade als de klachten foutief geduid worden als een beroerte is onnodig verrichte trombolyse, een acute behandeling met intraveneus toegediende bloedverdunnende medicijnen. Uit wetenschappelijke literatuur blijkt die kans aanzienlijk te zijn: aandoeningen die in eerste instantie lijken op een beroerte, bleken in 10% van de gevallen functioneel van aard te zijn.

De auteurs van dit artikel hopen de herkenning van deze functionele klachten te bevorderen door middel van het beschrijven van positieve aanknopingspunten die tijdens een gericht neurologisch onderzoek kunnen worden gevonden of opgewekt. Verder gaan ze per klacht uitgebreid in op de differentiaal diagnose, waarbij ze praktische tips en uitleg geven over hoe je onderscheid kan maken tussen een functionele stoornis en een organische aandoening. Voor niet-neurologen kan de korte uitleg over de anatomie van het zenuwstelsel en wat dit betekent voor diverse klinische uitingsvormen erg verhelderend zijn. Ter nadere illustratie zijn foto’s, video’s en tekeningen aan het artikel toegevoegd.

Waarom de ene patiënt een functionele oogbewegingsstoornis ontwikkelt en de andere patiënt een aangezichtsverlamming blijft onopgehelderd. Het advies van de auteurs is om te informeren naar bijkomende lichamelijke klachten of recente gebeurtenissen, zoals een behandeling door de tandarts of intensief studeren voor een moeilijk examen. Dit kan een mogelijke verklaring bieden waarom de klachten op die plaats zijn ontstaan, of soms in de richting wijzen van een bijkomende, (wellicht organische) aandoening welke ook verder onderzocht dient te worden.

Wat betreft de behandeling is een positieve klinische diagnose cruciaal, waarbij er een duidelijke uitleg wordt gegeven over wat er aan de hand is, en indien mogelijk een hypothese waarom. Soms kan het helpen om aan de hand van gemaakte video opnames of foto’s te laten zien dat de klachten ook afwezig kunnen zijn, bijvoorbeeld tijdens afleiding. Dit laat zien dat de klachten weer over kunnen gaan, dat er een zogenoemd “soft ware” probleem is, en geen schade aan de “hardware”.

Bij functionele oogbewegingsstoornissen kan worden benoemd dat de klachten echt zijn en dat er sprake is van over -of onderactiviteit van de aansturing van bepaalde oogbewegingen, maar dat er geen onderliggende schade is. Onder begeleiding van een optometrist kan de patiënt vervolgens gaan oefenen om de oogbewegingen geleidelijk aan weer te normaliseren. Bij aangezichtsspasmen kan behandeling bestaan uit ontspanningsoefeningen, afleiding en geleidelijke deconditionering, waarbij er ook aandacht is voor onderliggende psychische factoren. Een eenmalige behandeling met botuline toxine kan soms nodig zijn om de omkeerbaarheid van klachten aan te tonen.

Dit artikel is een zeer praktisch overzicht van wat tot op heden bekend is over functionele neurologische stoornissen in het gelaat. De illustraties zijn behulpzaam voor clinici. De auteurs pleiten voor een samenwerking tussen neurologen en psychologen voor nader onderzoek naar de meest optimale behandeling voor deze groep patiënten.

Kaski D, Bronstein AM, Edwards MJ, Stone J. Cranial functional (psychogenic) movement disorders. Lancet Neurology 2015;14:1196-205.