Auteur: Neelke Tromp (aios psychiatrie)

Vorig jaar is door Pharos, Expertisecentrum Gezondheidsverschillen, met medewerking van Stichting Eerstelijnszorg Haarlem-oost), een ‘toolkit’ voor somatisch onvoldoende verklaarde klachten (SOLK) voor migranten opgesteld. Deze toolkit met de titel ‘Onzichtbare pijn: Adviezen voor huisartsen bij de behandeling van migranten patiënten met SOLK’ beoogt handvatten te bieden in de zorg voor migranten met een niet-westerse culture achtergrond. Want de vaak al ingewikkelde zorg bij een patiënt met SOLK wordt bij migranten vaak door de taalbarrière en culturele verschillen verder gecompliceerd. Hulp aan deze patiënten kost volgens artsen veel tijd en verloopt desondanks lang niet altijd bevredigend voor zowel patiënt als arts. Deze toolkit van Pharos biedt naast praktische suggesties voor de communicatie ook achtergrondinformatie over veelvoorkomende klachten bij migranten en een groot aantal voorbeeldvragen die letterlijk in de spreekkamer overgenomen kunnen worden. Het is in eerste instantie geschreven voor de huisarts, maar ook geschikt voor tal van andere disciplines.

Als basis voor de toolkit wordt de huidige SOLK-standaard van het Nederlands Huisartsgenootschap (NHG) aangehouden. De adviezen zijn gebaseerd op gesprekken met huisartsengroepen en praktijkondersteuners die in hun werk veel te maken hebben met migranten. Daarnaast zijn ook gesprekken gevoerd met SOLK-patiënten zelf met een migrantenachtergrond. Het eerste deel van de toolkit bestaat uit algemene adviezen voor de omgang met migrantenpatiënten. Hierin wordt bijvoorbeeld genoemd dat het opbouwen van een vertrouwensband met de familie van belang is; dat het beroepsgeheim expliciet benadrukt moet worden omdat dit niet alle culturen vanzelfsprekend is; dat een directieve aanpak soms beter zal werken en dat een minder directe wijze van communicatie bij migranten gebruikelijk is. Een aantal factoren blijven helaas onderbelicht zoals: schaamte, taboe, gemeenschapszin (in tegenstelling tot de individualistische denkwijze). Ofwel: beleefdheid gaat vaak voor eerlijkheid.

In het tweede deel worden adviezen gekoppeld aan onderdelen van de SOLK-standaard. Zo is in het deel anamnese onder meer aandacht voor specifieke ziekteverklaringen van migranten (bijvoorbeeld de gedachte dat tovenarij of een vloek de oorzaak van de klachten is) en problemen die gekoppeld zijn aan het migrantenleven (bijvoorbeeld: discriminatie, inburgering, traumatisch migratieverhaal, heimwee, zorgen om achtergebleven familie). Eventueel kan gebruik van ‘Het Culturele Interview’ of de ‘Handreiking bij verholen psychosociale problemen’ behulpzaam zijn bij de klachtenexploratie. Om onderscheid te maken tussen distress, depressie, angst en somatisatie en de ernst ervan in te schatten kan de patiënt de Vierdimensionele klachtenlijst (4DKL vragenlijst) invullen, hiervan is ook een Turkse vertaling beschikbaar. Er zal dan met de patiënt wel al overeenstemming moeten zijn dat ‘stress’ of ‘spanningen’ een rol kunnen spelen.

In de toolkit is ook aandacht voor het uitleggen van SOLK aan migrantenpatiënten. Hierbij wordt aanbevolen samen met de patiënt te zoeken naar een vocabulaire dat voor de patiënt acceptabel is. Het begrip ‘stress’ bijvoorbeeld is in de meeste culturen wel bekend, maar het woord ‘stress’ wordt vaak niet geaccepteerd. Alternatieven hiervoor kunnen zijn: ‘you’ve got the nerves’ (Zuid-Amerika), ‘thinking too much’ (Afrika), ‘gespannen spieren’, ‘als je geest lijdt, doet je lichaam pijn’, ‘de accu is leeg’. Cultuursensitief denken blijft hierbij noodzakelijk: een metafoor als ‘schaduw’ zal vaak niet effectief zijn, want in veel (warme) culturen heeft schaduw juist positieve connotaties. Dergelijke voorbeelden biedt de toolkit eveneens voor de uitleg van fight en flight reacties, sensitisatie, draagkracht/draaglast of fysiologische processen. Ook plaatjes en metaforen kunnen helpen. Het boek ‘Begrijp je lichaam’ is een getest hulpmiddel met eenvoudige plaatjes van het lichaam en op de website huisarts-migrant.nl is ook geschikt beeldmateriaal te vinden.

De toolkit eindigt met praktische handreikingen om de begeleiding van de SOLK-patiënt vorm te geven. In eenvoudig taalgebruik, afgestemd op de culturele achtergrond, worden per vervolgconsult kleine opdrachten met haalbare doelen voorgesteld. Bij ernstige klachten kan verwezen worden naar een instelling voor transculturele psychiatrie.

Hoewel deze toolkit een nobel doel nastreeft, is het verre van compleet en gelijkertijd nog weinig overzichtelijk. Hopelijk wordt dit project van Pharos e.a. dan ook nog verder ontwikkeld. Vooralsnog is het echter een geschikt uitgangspunt voor hulpverleners die met deze doelgroep te maken hebben en zich meer handvatten in de zorgverlening aan migrantenpatiënten met SOLK willen eigen maken.

Noot: Tijdens het schrijven van dit artikel was de Pharos-toolkit SOLK bij migranten van de website gehaald. Inmiddels is de publicatie weer beschikbaar. 

Referenties:

– Onzichtbare pijn. SOLK bij patiënten met een migrantenachtergrond. Pharos. 

– Website over betreffende project SOLK bij migranten, Pharos. 

– Rijpkema. Onzichtbare pijn bij migranten: Hoe kan de huisarts helpen? Master These 2013. 

Meer lezen:

– Vloeberghs e.a. Uit lijfsbehoud: Lichaamsgericht werken met vluchtelingen in de ggz. Stichting Pharos, 2005.

– van Schayk e.a. Turkse vrouwen over hun onverklaarde klachten. Phaxx, 2013: 1.